Zaparcie u dzieci jest jedną z najczęstszych dolegliwości klinicznych. Szacuje się, że może dotyczyć nawet 8–10% dzieci i młodzieży. Zaparcie pojawia się najczęściej w okresie nauki kontroli wypróżnień, a więc między drugim a czwartym rokiem życia. U dzieci zdecydowana większość przypadków zaparć ma podłoże czynnościowe, czyli bez uchwytnej przyczyny chorobowej. Podstawą leczenia zaparć u dzieci jest modyfikacja diety i zwiększenie aktywności fizycznej. Jeśli nie spowodują one regulacji wypróżnień u dziecka, należy rozważyć leczenie farmakologiczne.
- Zaparcie u dzieci jest częstym problemem, dotykającym nawet 8-10% maluchów.
- Najczęściej występuje w okresie nauki kontroli wypróżnień, między 2. a 4. rokiem życia.
- Większość przypadków ma podłoże czynnościowe, bez wyraźnej przyczyny chorobowej.
- Leczenie zaczyna się od modyfikacji diety i zwiększenia aktywności fizycznej.
- Jeśli to nie pomaga, konieczne jest rozważenie leczenia farmakologicznego.
Przyczyny zaparć u dzieci
Zaparcie u dzieci może mieć wiele przyczyn – jest to jedno z najczęściej diagnozowanych zaburzeń funkcjonowania układu pokarmowego u dzieci. Zaparciem nazywa się utrudnione, wymagające wysiłku, niekiedy również bolesne wypróżnianie się rzadziej niż co trzy dni w przypadku dzieci starszych niż dwa lata. Zatwardzenie to także oddawanie stolca o konsystencji twardej i zbitej. Przyczyny powstawania zaparć dzieli się na dwie kategorie: zaparcia czynnościowe, czyli wynikające z czynników zewnętrznych, takich jak dieta, przeżywane emocje, stres oraz zaparcia, których podłoże jest organiczne, czyli wywołane przez różnego rodzaju choroby, w tym najczęściej alergie pokarmowe, ale także niedoczynność tarczycy, mukowiscydozę, choroby neurologiczne.
Objawy zatwardzenia u dzieci
Problemy z wypróżnianiem u dzieci zazwyczaj objawiają się w charakterystyczny sposób: dziecko odczuwa parcie na stolec, jednak nie jest w stanie się wypróżnić lub samo wypróżnienie jest bardzo bolesne. Stolec ma twardą, grudkowatą konsystencję i niekiedy może ranić okolice odbytu, co z kolei obserwuje się przez ślady świeżej krwi na papierze toaletowym czy bieliźnie. Dziecko może skarżyć się na ból brzucha, który bywa twardy i wzdęty. Niemowlęta i noworodki są drażliwe, prężą się, płaczą i domagają się stałego kontaktu z rodzicem (noszenia, tulenia, bycia przy piersi).
Dziecko nie może zrobić kupy – kiedy zgłosić się do lekarza?
W przypadku wystąpienia zaparcia u dziecka należy przede wszystkim zmodyfikować dietę i styl życia. Rodzic powinien zgłosić się do lekarza, jeśli mimo stosowania prawidłowej diety u dziecka nawracają objawy choroby zaparciowej lub jeśli dziecko nie oddało stolca przez kilka dni. Do objawów alarmowych w przypadku występowania zaparć u dziecka, wymagających pilnej diagnostyki lekarskiej, należą: bóle brzucha, wymioty lub gorączka u dziecka towarzysząca zaparciu, obecność krwi w stolcu, anemia, opóźnione oddanie smółki (>48 godzin od urodzenia) wraz z zaparciami, utrata masy ciała, nasilone wzdęcie brzucha, pęknięcie śluzówki odbytu (szczelina odbytu), przetoka okołoodbytnicza, ból i osłabienie kończyn dolnych, kępka włosów w okolicy kręgosłupa, wypadanie odbytnicy, hemoroidy.
Leczenie zaparć u dzieci
Leczenie czynnościowego zaparcia stolca u dzieci polega na kompleksowym, długotrwałym postępowaniu dietetycznym, psychologicznym oraz farmakologicznym. Leczenie farmakologiczne zaparcia u dziecka polega na zastosowaniu leków osmotycznie czynnych, które przez zdolności zatrzymywania wody w jelitach regulują pracę jelit, zmiękczają stolec, dzięki czemu ułatwiają wypróżnianie. Dostępne w Polsce leki osmotycznie czynne to makrogole, które należą do leków pierwszego rzutu, oraz laktuloza.
Gdy dziecko nie oddało stolca dłużej niż 3 dni, można zastosować czopek glicerynowy, dopasowany wielkością do wieku dziecka. Nie należy podawać dziecku środków przeczyszczających ani stosować wlewek doodbytniczych bez konsultacji z lekarzem.
Domowe sposoby na zaparcia u dziecka
U większości dzieci cierpiących na zaparcia proste zmiany w diecie oraz zwiększenie aktywności fizycznej zazwyczaj przynoszą dobry efekt. Rodzic może pomóc dziecku z zaparciem stosując się do zaleceń, takich jak: wprowadzenie do diety produktów bogatych w błonnik (surowe warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty, groch, fasola), zapewnienie odpowiedniej ilości płynów, regularny trening defekacji poprzez sadzanie dziecka na nocniku lub toalecie o stałych porach dnia, zachęcanie starszych dzieci do regularnej aktywności fizycznej, a także stosowanie systemu nagradzania dziecka za każdą próbę wypróżnienia się. W przypadku dzieci wrażliwych emocjonalnie, wskazana jest również opieka psychologiczna.
Dziecko nie może zrobić kupy
Gdy dziecko nie może zrobić kupy, może być osowiałe, uciekać i się chować, skarżyć się na bóle brzucha, nie mieć ochoty na zabawę, często udawać się do toalety w celu oddania moczu, nie mieć apetytu. Niemowlęta i noworodki są drażliwe, prężą się, płaczą i domagają się stałego kontaktu z rodzicem (noszenia, tulenia, bycia przy piersi). Wszystkie te objawy mogą świadczyć o zaparciach u dziecka i wymagają interwencji rodziców w celu poprawy komfortu malucha.
Rodzaje zaparć u dzieci
Rozróżniamy dwa główne typy zaparć u dzieci – zaparcia czynnościowe oraz organiczne. Zaparcia czynnościowe, w tym także nawykowe, to te, które wynikają z czynników zewnętrznych, jak dieta czy stres. Z kolei zaparcia organiczne spowodowane są chorobami ogólnoustrojowymi, takimi jak alergia pokarmowa czy niedoczynność tarczycy.
W przypadku zaparć czynnościowych, leczenie obejmuje długotrwałe postępowanie dietetyczne, psychologiczne, a czasem także farmakologiczne. Natomiast w sytuacji, gdy zaparcia mają podłoże organiczne, szybkie wdrożenie leczenia choroby pierwotnej zazwyczaj skutkuje szybką poprawą metabolizmu i ustąpieniem objawów zatwardzenia.
Znajomość różnic między tymi dwiema kategoriami zaparć jest kluczowa dla wyboru właściwego sposobu postępowania i skutecznego leczenia dziecka z problemem trudności w oddawaniu stolca.
Co podać dziecku na zatwardzenie?
Sprawdzonym domowym sposobem na zaparcia u dzieci jest podawanie niewielkiej ilości suszonych śliwek, wcześniej zalanych wrzątkiem i odstawionych do ostygnięcia. Warto zachęcić dziecko również do wypicia pozostałej wody lub dodanie jej do owsianki z pełnoziarnistych płatków górskich. Oprócz tego, można zastosować apteczne środki bazujące na naturalnych składnikach, takie jak Xenna Junior, Dicopeg, Pikopil krople doustne. Jeśli mimo ich zastosowania nie pojawią się rezultaty lub zaparcia będą nawracać, konieczne jest udanie się do lekarza i poddanie dziecka diagnostyce.
Kiedy sięgnąć po leki przeczyszczające?
Jeśli domowe sposoby na zatwardzenie u dziecka nie przynoszą rezultatu, należy sięgnąć po środki farmakologiczne, wcześniej konsultując się z lekarzem lub farmaceutą. Czopki glicerynowe są dostępne bez recepty, jednak nie powinny być nadużywane i koniecznie należy je dostosować do wieku i wzrostu dziecka. Czopki glicerynowe wprowadza się w rękawiczkach jednorazowych, uprzednio smarując okolice odbytu niewielką ilością wazeliny. Wszystkie inne leki na zaparcia u dzieci (poza probiotykami) powinny być podawane po wizycie lekarskiej i ustaleniu przyczyny zaparć. Absolutnie nie można podawać dzieciom środków przeczyszczających dla dzieci przeznaczonych dla dorosłych.
Jeśli domowe sposoby na zatwardzenie u dziecka nie przynoszą rezultatu, należy sięgnąć po środki farmakologiczne, wcześniej konsultując się z lekarzem lub farmaceutą. Kiedy podawać leki na zaparcia dziecku, gdy próby regulacji diety i aktywności fizycznej nie przynoszą efektu? Czopki glicerynowe są dostępne bez recepty, jednak nie powinny być nadużywane i koniecznie należy je dostosować do wieku i wzrostu dziecka. Czopki glicerynowe wprowadza się w rękawiczkach jednorazowych, uprzednio smarując okolice odbytu niewielką ilością wazeliny. Wszystkie inne preparaty (poza probiotykami) powinny być podawane po wizycie lekarskiej i ustaleniu przyczyny zaparć. Absolutnie nie można podawać dzieciom leków na zaparcia dla dorosłych.
Zapobieganie zaparciom u dzieci
Aby zapobiec zaparciom u dzieci, należy wprowadzić kilka ważnych zmian w codziennym życiu. Jednym z kluczowych elementów jest modyfikacja diety dziecka, polegająca na zwiększeniu spożycia produktów bogatych w błonnik – takich jak owoce, warzywa i pełnoziarniste produkty. Zapewnienie odpowiedniej ilości płynów, przy jednoczesnym ograniczeniu napojów z wysoką zawartością cukrów, również ma istotne znaczenie w profilaktyce zaparć u dzieci.
Równie ważna jest regularna aktywność fizyczna odpowiednia do wieku i możliwości dziecka. Ćwiczenia i zabawy ruchowe wspierają prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego i zapobiegają zaparciom. Warto również stosować system nagradzania dziecka za próby wypróżniania się, co motywuje je do prawidłowych nawyków.
Jeśli u dziecka występują problemy emocjonalne, które mogą być czynnikiem sprzyjającym powstawaniu zaparć, warto zapewnić mu opiekę psychologa. Specjalistyczna pomoc w radzeniu sobie ze stresem i trudnymi emocjami również przyczynia się do zapobiegania zaparciom.
Systematyczne stosowanie tych metod pomaga uniknąć utrwalenia się złych nawyków i zapobiec nawrotom zaparć u dzieci. Kompleksowe podejście, łączące dietę, aktywność fizyczną i opiekę psychologiczną, stanowi skuteczny sposób na zapobieganie temu problemowi.
Zaparcia u dzieci są powszechnym problemem, który może mieć różne podłoże – od czynników dietetycznych, przez stresowe, po choroby organiczne. Około 12% dzieci cierpi na zaparcia czynnościowe, a nawet 12% z nich skarży się na przewlekłą biegunkę. Niezależnie od przyczyny, ważne jest szybkie podjęcie odpowiednich działań, aby pomóc dziecku i zapobiec utrwaleniu się złych nawyków.
Domowe sposoby, takie jak modyfikacja diety z odpowiednia ilością błonnika i płynów, zwiększenie aktywności fizycznej czy system nagród, często przynoszą dobre efekty. Jeśli jednak objawy utrzymują się lub pojawiają się niepokojące symptomy, konieczna jest konsultacja lekarska w celu ustalenia przyczyny i wdrożenia skutecznego leczenia, które może trwać co najmniej 2 miesiące. Systematyczne stosowanie zalecanych metod pozwala na zapobieganie nawrotom problemu z zaparciami u dzieci.
