Na początku życia niemowlę wkłada wiele wysiłku, aby się z Tobą porozumieć. Wymiana spojrzeń, kwilenie, mruczenie, płacz, śmiech − to nic innego, jak próby nawiązania kontaktu. W rozwoju mowy istotne znaczenie ma zasada „rozumienie przed mówieniem”. Oznacza to, że zanim dziecko zacznie używać słów, musi zrozumieć, co Ty do niego mówisz.
Wprowadzenie do rozwoju mowy u dzieci
Wyrożniamy etapów ewolucji językowej:
- Etap krzyków i głużenia – to początek komunikacji dziecka, który trwa od urodzenia do około 6. miesiąca życia. W tym czasie niemowlę wydaje nieartykułowane dźwięki, takie jak krzyki, gaworzenie i pierwsze samogłoski.
- Etap gaworzenia – przypada na okres od około 6. do 12. miesiąca życia. Dziecko zaczyna wtedy wypowiadać pierwsze sylaby, które z czasem przekształcają się w proste słowa.
- Etap pierwszych słów – zazwyczaj pojawia się około 12. miesiąca życia. W tym czasie maluch świadomie wypowiada pierwsze słowa, takie jak „mama”, „tata”, „tak” czy „nie”.
- Etap łączenia słów w zdania – przypada na wiek 2-3 lat. Dzieci w tym czasie zaczynają łączyć pojedyncze słowa w proste zdania.
- Etap doskonalenia mowy – trwa od 3. do 6. roku życia. W tym okresie rozwój aparatu mowy przebiega bardzo dynamicznie, a dzieci opanowują coraz bardziej złożone struktury gramatyczne.
Nauka mowy to długotrwały proces, który wymaga odpowiedniej stymulacji i zaangażowania rodziców. Wspierając etapy rozwoju mowy u swojego dziecka, możesz pomóc mu w zdobywaniu coraz lepszych umiejętności komunikacyjnych.
Etapy rozwoju mowy
Okres wyrazu – trwa od 1. do 2. roku życia. W tym czasie dziecko poznaje coraz więcej słów, potrafi posługiwać się około 10 wyrazami, lecz często używa zniekształceń. Niemowlęta ujawniają pierwsze słowa, często z głoskami „a”, „u”, „i”, podczas gdy spółgłoski „d”, „t”, „b” są powszechne.
Rozpoczynając etap zdań (2-3 r. ż.), dzieci tworzą zdania dwuwyrazowe, z rzeczownikami z najbliższego otoczenia. Jedynie około 3% trzyletnich dzieci wymawia poprawnie większość dźwięków. Okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 r. ż.) to czas, gdy dzieci tworzą neologizmy, używając np. asymilacji, metatezy, czy kontaminacji. Sześcioletnie dzieci powinny poprawnie wymawiać wszystkie głoski języka ojczystego, będąc w końcowym etapie rozwoju artykulacyjnego.
Pierwsze dźwięki i słowa dziecka
Małe, kilkumiesięczne dziecko zaczyna wydawać specyficzne, gardłowe dźwięki, których nie sposób nazwać, choć mogą one brzmieć jak gli, tli, kli, gla czy bli. Początkowo dziecko wypowiada je nieświadomie i mimowolnie, po pewnym czasie głużenie jest reakcją na widok bliskiej osoby i oznaką dobrego samopoczucia. Głużenie pozwala na trening narządów mowy i przygotowuje dziecko do rozwoju dalszych, bardziej zaawansowanych umiejętności.
W kolejnym etapie rozwoju mowy dziecko przechodzi do gaworzenia, czyli powtarzania sylab bez przypisywania im znaczenia. To ważny etap, podczas którego maluch ćwiczy aparat mowy, uczy się kontrolować narządy artykulacyjne i przygotowuje się do wypowiadania pierwszych słów. Zwykle gaworzenie rozpoczyna się około 6. miesiąca życia dziecka.
Pierwsze wyraźne słowa, takie jak „mama”, „tata” czy „baba”, pojawiają się najczęściej między 10. a 18. miesiącem życia. To niezwykły moment, w którym rodzice z dumą obserwują, jak ich pociecha zaczyna budować swoją małą mowę.
Indywidualne różnice w rozwoju mowy
Rozwój mowy u chłopców i dziewczynek może przebiegać w nieco odmienny sposób. Obok ogólnych czynników, ważną rolę odgrywają tutaj również hormony. Zazwyczaj chłopcy wypowiadają swoje pierwsze słowa nieco później niż dziewczynki, bo około 13-14 miesiąca życia.
Warto pamiętać, że różnice indywidualne w tempie rozwoju mowy u dzieci są całkowicie normalne. Nie należy się zatem niepokoić, jeśli rozwój mowy u Twojego dziecka przebiega w nieco innym tempie niż u rówieśników. Liczy się przede wszystkim zapewnienie dziecku odpowiednich bodźców i wsparcia w tym procesie.
Badania pokazują, że dłuższy czas spędzany przed ekranem na urządzeniach multimedialnych może być związany z opóźnieniami językowymi u dzieci. Dlatego zachęcam, by już od pierwszych miesięcy życia dziecka poświęcać mu jak najwięcej czasu na rozmowy, czytanie książek i zabawę. To właśnie w trakcie takich codziennych interakcji, mowa dziecka będzie się rozwijać w optymalnym tempie.
Jeśli jednak mimo Twoich starań, maluch wciąż nie przejawia żadnej aktywności mownej, warto skonsultować się z logopedą. Specjaliści z tej dziedziny będą w stanie ocenić rozwój mowy u Twojego dziecka i w razie potrzeby wdrożyć odpowiednią terapię.
Kiedy dziecko zaczyna mówić pełnymi zdaniami?
Rozwój mowy u dzieci to fascynujący proces, który przebiega w indywidualnym tempie dla każdego maluszka. Zazwyczaj w wieku 2 lat dziecko potrafi już ułożyć najprostsze zdania, składające się z dwóch, trzech słów. Mając zaś 3 lata, łączy ze sobą więcej wyrazów, na początku w formie orzekającej (twierdzącej), ale z czasem także pytającej i rozkazującej.
Ten etap rozwoju mowy u dzieci, określany jako okres zdania, charakteryzuje się coraz większą umiejętnością komunikowania się poprzez budowanie pełnych zdań. W tym czasie dziecko zaczyna stopniowo poszerzać swój słownik, poznając coraz więcej nowych słów. Obserwując ten proces, możemy zauważyć, jak maluch doskonali nie tylko wymowę, ale również swoje zdolności językowe.
Warto pamiętać, że rozwój mowy u chłopców i dziewczynek może przebiegać w nieco odmienny sposób. Chłopcy zazwyczaj wymawiają pierwsze słowa nieco później niż dziewczynki, co związane jest z wpływem hormonów na rozwój mózgu. Jednak niezależnie od płci, każde dziecko jest wyjątkowe i rozwija się we własnym tempie.
Obserwując rozwój mowy u własnego dziecka, warto wspierać ten proces poprzez codzienne rozmowy, czytanie książek i zabawy wspierające komunikację. Dzięki temu maluch zdobędzie narzędzia, by coraz lepiej wyrażać swoje potrzeby i myśli, budując pełne, zrozumiałe wypowiedzi.
Kiedy dziecko zaczyna mówić „R”?
Głoska „R” jest zdecydowanie jedną z najtrudniejszych do wymówienia dla małych dzieci. Aż do 5. roku życia może być ona zastępowana przez inne dźwięki, a dopiero między 5. a 6. rokiem życia dziecko powoli zaczyna doskonalić prawidłową wymowę tej głoski. Zazwyczaj ten proces nie trwa dłużej, jednak jeśli w wieku 6 lat dziecko wciąż nie wypowiada „R” prawidłowo, warto skontaktować się z logopedą.
Wśród przyczyn trudności z wymową „R” u dzieci wymienia się między innymi obniżoną sprawność narządów artykulacyjnych, wzmożone lub osłabione napięcie mięśniowe, krótkie wędzidełko języka, nieprawidłową budowę języka, zbyt wczesne próby wymówienia tej głoski, problemy z różnicowaniem słuchowym „R” i „L”, nieprawidłowy wzorzec wymowy w najbliższym otoczeniu oraz brak autokontroli słuchowej. Normą rozwojową jest również deformacja „R” u 2-3-latków, a zastępowanie jej głoską „L” u 3-4-latków.
Kształcenie prawidłowej artykulacji w wieku przedszkolnym, przed rozpoczęciem nauki w szkole, ma kluczowe znaczenie dla dalszego rozwoju mowy dziecka. Nauka poprawnego wymawiania „R” może wymagać systematycznych ćwiczeń logopedycznych i cierpliwości, ale przynosi wymierne efekty. Nawet osoby dorosłe mogą nauczyć się mówić tę głoskę poprawnie, wykonując zalecone przez specjalistę ćwiczenia.
Wspieranie rozwoju mowy u dziecka
Różnorodne zabawy i książki mogą również korzystnie wpływać na rozwój mowy u dziecka. Warto czytać dziecku codziennie, podkreślać brzmienie głosek i zachęcać do naśladowania. Dużo radości sprawi maluchowi wspólne śpiewanie piosenek oraz zabawy dźwiękonaśladowcze, gdzie należy powtarzać dźwięki oraz proste sylaby.
Ważne, aby już od najmłodszych lat otaczać dziecko bodźcami rozwijającymi mowę, takimi jak rozmowy, czytanie książek, słuchanie muzyki lub zabaw naśladujących dźwięki. Takie codzienne ćwiczenia i stymulowanie rozwoju mowy z pewnością przyniosą efekty w postaci szybszego i sprawniejszego posługiwania się językiem.
Niezależnie od tempa, w jakim przebiega rozwój mowy dziecka, warto pamiętać, że każdy maluch jest inny i ma swoje indywidualne tempo nabywania umiejętności językowych. Wczesna i systematyczna stymulacja rozmową, zabawami i lekturami z pewnością przyniesie wymierne efekty, wspomagając jak wspierać rozwój mowy u dziecka.
