Każde dziecko rośnie i przybiera na wadze w sposób indywidualny. Zależy to nie tylko od genów, ale także czynników środowiskowych, takich jak sposób karmienia, warunki życia, relacje między dzieckiem a rodzicami czy przebyte choroby. Jeśli dziecko ma zbyt małą masę ciała (poniżej 3. centyla lub poniżej -2SD), należy ustalić przyczynę, przeprowadzając dokładny wywiad i odpowiednie badania. Aż 90% przypadków niedoborów masy ciała u dzieci wynika z niedostatecznej podaży pokarmu, najczęściej z powodu choroby lub zaburzeń emocjonalnych. Dokładny wywiad rodzinny i okołoporodowy, a także ocena diety i zachowania dziecka są kluczowe w ustaleniu przyczyny.
Najważniejsze wnioski
- Każde dziecko rośnie i przybiera na wadze w indywidualnym tempie.
- Niedowaga może wynikać z niewystarczającej podaży pokarmu lub różnych zaburzeń karmienia.
- Dokładny wywiad i ocena stanu odżywienia są niezbędne do ustalenia przyczyny braku przyrostu masy ciała.
- Wczesna interwencja i leczenie przyczynowe są kluczowe dla prawidłowego rozwoju dziecka.
- Rola rodziców i lekarzy w monitorowaniu wzrostu i stanu odżywienia jest niezwykle ważna.
Normy masy ciała u dzieci
Pod względem masy ciała zarówno mniejsze, jak i większe dzieci zwykle mieszczą się w normach, które określa szeroki przedział pomiędzy krzywymi 3 i 97 lub -2SD i +2SD na siatce centylowej WHO. Skrajne oznaczenia wyznaczają górną i dolną granicę normy. U dzieci powyżej pierwszego roku życia masę ciała powinno się zestawiać z centylem wzrostu, a nie tylko w odniesieniu do wieku. Niższy centyl masy ciała w stosunku do centyla wysokości wskazuje na niedobory masy do wysokości, co stanowi wskazanie do diagnostyki.
Przyczyny niedowagi u dziecka
Analizując przyczyny niedowagi u dziecka, należy brać pod uwagę jego wiek, wyjściową masę ciała oraz wielkość i tempo jej ubytku. Najczęstsze przyczyny to zbyt mała podaż pokarmu z powodu zaburzeń ssania i połykania, niedostateczny dostęp do pokarmu, zaburzenia utrzymania treści pokarmowej, ciężki refluks żołądkowo-przełykowy czy achalazja przełyku. Czynnikami mogą być również choroby genetyczne, leki, problemy finansowe rodziny, zaburzone więzi rodzinne, depresja matki lub jadłowstręt psychiczny.
Niedowaga u dzieci może być spowodowana m.in. niedożywieniem, chorobami przewlekłymi, infekcjami, alergiami pokarmowymi, GERD, urazami w obrębie jamy ustnej, zaburzeniami ssania i połykania. Przyczyny społeczne i psychologiczne niedowagi u dzieci to m.in. problemy finansowe rodzin, stres, zaburzenia odżywiania, wybiórczość pokarmowa.
Leczenie niedowagi u dziecka zależy od przyczyny i stopnia niedowagi, może obejmować leczenie pierwotnej choroby, zmianę diety, terapię psychologiczną, konsultacje z lekarzami specjalistami. Badania wykonywane u dziecka z niedowagą to m.in. badania krwi, moczu, posiew stolca, USG jamy brzusznej.
Wywiad i badania w niedowadze
Dokładny wywiad powinien dotyczyć całej rodziny – pytania o wzrost i budowę ciała rodziców, prawidłowość rozwoju dziecka, warunki socjalne, zaburzenia emocjonalne i osobowościowe oraz szczegółową analizę diety. Badanie fizykalne ma na celu poszukiwanie objawów chorób somatycznych. Istotne są pomiary antropometryczne, takie jak BMI, masa/długość ciała, które należy odnieść do standardów rozwojowych WHO i siatek centylowych.
Badania dodatkowe, takie jak morfologia, badanie ogólne moczu, posiew stolca czy badania w kierunku celiakii i mukowiscydozy, mogą pomóc w określeniu przyczyny niedowagi. Pozwalają one na kompleksową ocenę stanu odżywienia dziecka i zidentyfikowanie ewentualnych chorób, które mogły doprowadzić do zaburzeń w przyroście masy ciała.
dziecko nie przybiera na wadze
Brak oczekiwanego przyrostu masy ciała może wynikać z różnych przyczyn – od błędów w karmieniu po poważne choroby. Dokładne określenie przyczyny jest kluczowe, aby wdrożyć właściwe leczenie. Po ustaleniu powodu niedowagi należy od razu rozpocząć leczenie przyczynowe i wsparcie żywieniowe, ponieważ niedożywienie wpływa na nieprawidłowy rozwój dziecka. Sposób żywienia należy dostosować do potrzeb dziecka.
Niedożywienie typu marasmus
Niedożywienie typu marasmus, inaczej niedożywienie białkowo-kaloryczne, powstaje w wyniku długotrwałych niedoborów białka i kalorii w diecie. Dziecko cierpiące na marasmus chudnie, jest osłabione i apatyczne. Utrata wagi jest znaczna – powyżej 10% w czasie 6 miesięcy lub powyżej 5% w czasie 3 miesięcy. Charakterystyczne dla marasmusu są objawy, takie jak osłabienie, jadłowstręt, wymioty oraz obrzęki.
Leczenie niedożywienia typu marasmus polega na uzupełnieniu niedoborów białka i energii w diecie dziecka. Kluczowe jest zapewnienie odpowiedniej podaży makro- i mikroskładników odżywczych, aby wspomóc prawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny małego pacjenta.
Niedożywienie typu kwashiorkor
W przypadku niedożywienia typu kwashiorkor obserwuje się znaczący spadek stężenia białek i albumin w surowicy krwi. Ta forma niedożywienia występuje najczęściej u otyłych dzieci po ciężkim urazie lub operacji. Masa ciała może być w normie lub nawet podwyższona, często z powodu obrzęków.
Charakterystycznymi objawami kwashiorkoru są powiększony obwód brzucha, zapalenie kącików ust, biegunka oraz bradykardia. Leczenie polega na uzupełnieniu niedoborów białka, elektrolitów i wyrównaniu zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej.
Niedożywienie typu kwashiorkor jest najczęściej spotykane u dzieci w wieku od 1 do 4 lat w krajach Afryki, Ameryki Południowej, Azji Południowej i Bliskiego Wschodu. Stanowi on jedną z głównych przyczyn zgonów wśród hospitalizowanych dzieci, sięgając nawet 55% przypadków.
Dzieci z kwashiorkorem wykazują znacznie niższe wskaźniki masy ciała do wzrostu i wzrostu do wieku w porównaniu ze standardami, co zwiększa ich podatność na tę chorobę już na starcie. Badania wykazały również, że wykazują one znacznie niższe poziomy przeciwutleniaczy, takich jak glutation oraz witamin i minerałów przeciwutleniających w organizmie.
Istnieje także związek pomiędzy kwashiorkorem a spożywaniem aflatoksyn, mikotoksyn produkowanych głównie przez grzyby z rodzaju Aspergillus występujące w zbożach. Dzieci z kwashiorkorem wykazują również wyraźne obniżenie poziomu białek surowiczych, takich jak albuminy, prealbuminy i transferyny, co wskazuje na uszkodzenie wątroby związane z tą chorobą.
Najważniejszym objawem kwashiorkoru są obrzęki, spowodowane hipoalbuminemią towarzyszącą temu typowi niedożywienia, przy czym badacze ustalili bezpośredni związek przyczynowo-skutkowy między nimi.
Przykład z życia
Kobieta urodziła syna ważącego 4080 g, jednak w wieku 2 miesięcy i 3 tygodni chłopiec ważył zaledwie 4980 g. Karmiła go piersią 6-7 razy dziennie, ale przez nakładki, ponieważ dziecko nie łapało sutka. Pomimo że dziecko było radosne, mało płaczliwe i energiczne, jego przyrost masy ciała był bardzo mały – tylko około 100 g miesięcznie. Lekarz zalecił pilną konsultację w celu ustalenia przyczyny i wdrożenia odpowiedniego leczenia, poniew niski przyrost masy ciała może wskazywać na poważne problemy.
Konsultacja z pediatrą
Kobiecie zalecono pilną konsultację u pediatry, ponieważ jej dziecko urodziło się z bardzo dobrą masą urodzeniową, a obecnie jego masa oscyluje w okolicach najniższego 3 centyla, co świadczy o przewlekłej, zbyt małej podaży kalorii. Lekarz pediatra musi zbadać dziecko, zebrać dokładny wywiad i rozszerzyć diagnostykę w celu ustalenia przyczyny niedowagi – czy jest to jedynie błąd w karmieniu, czy też wynik dodatkowych obciążeń. Znalezienie przyczyny jest kluczowe dla wdrożenia właściwego leczenia i zapewnienia prawidłowego rozwoju dziecka.
