Utykanie to asymetryczne poruszanie się dziecka w trakcie chodzenia. Prawidłowy chód jest dwunożny, naprzemienny, skierowany prosto przed siebie, symetryczny oraz harmonijny. Uszkodzenie każdego z elementów odpowiedzialnych za prawidłowy chód będzie przyczyną utykania. Najczęstszą przyczyną utykania jest ból – dziecko próbuje zminimalizować ból chorej kończyny przez skrócenie fazy podparcia lub całkowite odmawianie chodzenia. Inne możliwe przyczyny to zapalenie stawu biodrowego, choroby neurologiczne, niesymetryczna długość kończyn dolnych, osłabienie mięśni, uszkodzenie nerwów obwodowych.
Kluczowe Wnioski
- Utykanie to asymetryczne poruszanie się dziecka podczas chodzenia
- Najczęstszą przyczyną utykania jest ból, który prowadzi do skrócenia fazy podparcia lub odmowy chodzenia
- Inne możliwe przyczyny to zapalenie stawu biodrowego, choroby neurologiczne, nierówna długość kończyn, osłabienie mięśni i uszkodzenie nerwów
- Utykanie wymaga pilnej diagnostyki lekarskiej, gdyż może być objawem poważnej choroby
- Kompleksowa ocena lekarza, badania laboratoryjne i obrazowe są kluczowe w ustaleniu przyczyny utykania
Co to jest utykanie i jaki jest mechanizm jego powstawania?
Prawidłowy chód zależy od prawidłowej budowy i czynności stawów, mięśni oraz układu nerwowego. Rozwój chodu u dziecka postępuje stopniowo – od szerokiego postawienia stóp, przez kontakt pięty z podłożem, aż do uzyskania charakterystycznego dla osoby dorosłej wzorca chodu z fazą podporu i fazą przenoszenia. Uszkodzenie jakiegokolwiek elementu odpowiedzialnego za prawidłowy chód prowadzi do utykania, które może mieć różne formy w zależności od przyczyny.
Najczęstsze przyczyny utykania u dzieci
U dzieci najmłodszych (1-4 lata) utykanie może być spowodowane zakażeniem (zapalenie stawu, kości, szpiku), chorobami wrodzonymi (dysplazja, zwichnięcie stawu biodrowego, stopa końsko-szpotawa) lub urazami (podokostnowe złamanie kości). U starszych dzieci (4-9 lat) najczęstsze przyczyny to odczynowe zapalenie stawu, przemijające zapalenie stawu biodrowego lub młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów. U nastolatków (po 10 r.ż.) to m.in. złuszczenie głowy kości udowej, urazy przeciążeniowe i złamania zmęczeniowe, odczynowe zapalenie stawów lub młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów.
dziecko kuleje ale noga nie boli
Utykanie bez towarzyszącego bólu może mieć różne przyczyny. Najczęściej wiąże się z zaburzeniami czynności mięśni i stawów, np. osłabieniem siły mięśniowej, porażeniem nerwów obwodowych, zmianami w obrębie stawów. Może też wynikać z neurologicznych przyczyn, takich jak mózgowe porażenie dziecięce. Niekiedy utykanie ma podłoże psychogenne, gdy jest związane z problemami emocjonalnymi dziecka. Bez względu na przyczynę, utykanie dziecka wymaga pilnej diagnostyki, ponieważ może świadczyć o poważniejszej chorobie.
Co robić w razie wystąpienia utykania u dziecka?
Wystąpienie utykania, zarówno nagłego, jak i przewlekłego, wymaga oceny przez lekarza z uwagi na potencjalnie poważne przyczyny. Nagłe utykanie związane z bólem sugeruje uraz lub zakażenie, a nawet nowotwór, dlatego wymaga pilnej konsultacji. Przewlekłe utykanie również powinno zostać jak najszybciej zdiagnozowane.
Bezpośrednio po urazie należy zastosować chłodzenie, środki przeciwbólowe i odciążyć kończynę. Objawy wzbudzające podejrzenie poważnej choroby, takie jak gorączka, wysypka, powiększenie węzłów chłonnych, wymagają natychmiastowej pomocy medycznej.
Co robi lekarz, jeżeli zgłosimy się z utykaniem?
Gdy zgłosimy się do lekarza z powodu utykania u dziecka, lekarz przeprowadzi dokładny wywiad. Zapyta między innymi o czas wystąpienia objawów, przebyte urazy oraz wcześniejsze choroby, w tym infekcje. Podczas badania będzie obserwował chód dziecka i dokładnie oceniał stawy, mięśnie oraz przeprowadzi pełne badanie pediatryczne.
W celu ustalenia przyczyny utykania, lekarz może zlecić badania laboratoryjne, takie jak morfologia krwi, OB (odczyn Biernackiego) i CRP (białko C-reaktywne). Może również zalecić badania obrazowe, np. RTG (rentgen) lub USG (ultrasonografia) stawów.
Decyzja o dalszym leczeniu będzie zależeć od wyników tych badań. Jeśli pomimo szczegółowej diagnostyki nie uda się ustalić przyczyny utykania, lekarz skieruje dziecko na konsultację do pediatry reumatologa lub ortopedy.
Przyczyny utykania u 18-miesięcznego dziecka
U 18-miesięcznego dziecka, u którego utykanie występuje, a wysiłek nasila dolegliwości, a badania obrazowe nie wykazały nieprawidłowości, należy przeprowadzić dokładne badanie podmiotowe i przedmiotowe. Kluczowe jest zwrócenie uwagi na zachowanie dziecka, ocenę wszystkich stawów pod kątem zaczerwienienia, obrzęku, ocieplenia czy bolesności ruchów biernych i czynnych. Warto też wykonać badania laboratoryjne (morfologia, OB, CRP) oraz ocenić aktywność enzymów mięśniowych. Jeśli po tych badaniach nie uda się ustalić przyczyny, dziecko powinno zostać skierowane do reumatologa dziecięcego lub ortopedy.
Schemat postępowania diagnostycznego
W przypadku utykania u dziecka lekarz powinien zebrać dokładny wywiad, pytając o czas wystąpienia objawów, przebyte urazy, wcześniejsze choroby, w tym infekcje. Podczas badania przedmiotowego będzie oceniał chód dziecka, stawy, mięśnie oraz przeprowadzi pełne badanie pediatryczne. W razie potrzeby zleci badania dodatkowe, takie jak morfologia krwi, OB, CRP, RTG, USG stawów. Decyzja o leczeniu będzie zależeć od wyników tych badań. Jeśli nie uda się ustalić przyczyny, dziecko powinno zostać skierowane do reumatologa dziecięcego lub ortopedy w celu dalszej diagnostyki.
Kiedy skierować dziecko do reumatologa?
Dziecko należy skierować do reumatologa, jeśli po wnikliwej diagnostyce w podstawowej opiece zdrowotnej nie uda się ustalić przyczyny utykania. Konsultacja reumatologiczna jest wskazana szczególnie w przypadku, gdy utykanie występuje nagle, bez wyraźnej przyczyny, a towarzyszą mu takie objawy, jak gorączka, wysypka, powiększenie węzłów chłonnych, osłabienie czy utrata apetytu.
Reumatolog przeprowadzi pogłębioną diagnostykę w kierunku chorób reumatycznych, takich jak młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, i wdroży odpowiednie leczenie.
Historia z życia – 3-latek zaczął nagle kuleć
Pewnego dnia 3-letnie dziecko zaczęło kuleć, bez zauważalnego urazu czy innej przyczyny. Rodzice obserwowali, że dziecko nie skarży się na ból, a badania USG i RTG stawów nic nie wykazały. Mimo to dziecko kulało. Lekarz przeprowadził dokładne badanie, zwracając uwagę na zachowanie dziecka, ocenę wszystkich stawów i mięśni. Zlecił również badania laboratoryjne w celu wykluczenia stanu zapalnego. Niestety, nie udało się ustalić przyczyny utykania. W takiej sytuacji lekarz podjął decyzję o skierowaniu dziecka do reumatologa, który mógł przeprowadzić dalszą, specjalistyczną diagnostykę.
